Επειδή θεωρώ ότι είναι χρήσιμο να μάθουμε τα ελληνικά προϊόντα, και ξεκίνησα και ο ίδιος, θεώρησα πρακτικό να μοιραστώ και όσες γνώσεις μπορώ στο θέμα. Κύρια πηγή του το βιβλίο του Miles Lambert- Gocs, Τα ελληνικά κρασιά, Τρίαινα Εκδοτική- Αθήνα 1993. Όπως πάντα, ξεκινάμε ιστορικά.
Το αμπέλι και η προέλευσή του
Το αμπέλι είναι απ’ τα λίγα φυτά που η καλλιέργειά του ανάγεται σε προϊστορικούς χρόνους. Από την εποχή του Ομήρου ακόμα, η αμπελοκαλλιέργεια και η οινοποιία ήταν πολύ αναπτυγμένες σ’ ολόκληρο τον τότε γνωστό κόσμο. Κατά την Ελληνική μυθολογία το αμπέλι το έφεραν από την Ασία ο Διόνυσος (ή Βάκχος) και ο γιος του Οινοπίωνας, οι οποίοι δίδαξαν στους Έλληνες την καλλιέργειά και την οινοποίηση του, ο μεν Διόνυσος (κατά τον Διόδωρο τον Σικελιώτη) εις τον Ικάριο τον Αθηναίο και ο γιος του, τους Χιώτες. Για τον λόγο αυτόν λατρευόταν σαν Θεοί και ιδίως ο Διόνυσος που ήταν ο Θεός του αμπελιού της οινοποιίας και της οινοποσίας.
Αρχαίοι Έλληνες και οίνος
Το αμπέλι και η προέλευσή του
Το αμπέλι είναι απ’ τα λίγα φυτά που η καλλιέργειά του ανάγεται σε προϊστορικούς χρόνους. Από την εποχή του Ομήρου ακόμα, η αμπελοκαλλιέργεια και η οινοποιία ήταν πολύ αναπτυγμένες σ’ ολόκληρο τον τότε γνωστό κόσμο. Κατά την Ελληνική μυθολογία το αμπέλι το έφεραν από την Ασία ο Διόνυσος (ή Βάκχος) και ο γιος του Οινοπίωνας, οι οποίοι δίδαξαν στους Έλληνες την καλλιέργειά και την οινοποίηση του, ο μεν Διόνυσος (κατά τον Διόδωρο τον Σικελιώτη) εις τον Ικάριο τον Αθηναίο και ο γιος του, τους Χιώτες. Για τον λόγο αυτόν λατρευόταν σαν Θεοί και ιδίως ο Διόνυσος που ήταν ο Θεός του αμπελιού της οινοποιίας και της οινοποσίας.
Αρχαίοι Έλληνες και οίνος
Οι Αρχαίοι Έλληνες έπιναν το κρασί αναμειγνύοντάς το με νερό, σε αναλογία συνήθως 1:3 (ένα μέρος οίνου προς τρία μέρη νερού). Η λέξη "κρασί" υποδηλώνει ακριβώς τον αναμεμιγμένο με νερό οίνο, ενώ "άκρατος" λεγόταν ο ανόθευτος οίνος. Διέθεταν ειδικά σκεύη τόσο για την ανάμειξη (κρατήρες) όσο και για τη ψύξη του. Η πόση κρασιού που δεν είχε αναμειχθεί με νερό ("άκρατος οίνος") θεωρείτο βαρβαρότητα και συνηθιζόταν μόνο από αρρώστους ή κατά τη διάρκεια ταξιδιών ως τονωτικό. Διαδεδομένη ήταν ακόμα η κατανάλωση κρασιού με μέλι καθώς και η χρήση μυρωδικών. Η προσθήκη αψίνθου στο κρασί ήταν επίσης γνωστή μέθοδος (αποδίδεται στον Ιπποκράτη και αναφέρεται ως "Ιπποκράτειος Οίνος") όπως και η προσθήκη ρητίνης.
Ο Όμηρος στην «Ιλιάδα» και την «Οδύσσεια», ο Πλάτωνας και ο Ξενοφώντας στα «Συμπόσιά» τους, ο Αθήναιος στους «Δειπνοσοφιστές» αναφέρονται συχνά στους ονομαστούς οίνους της αρχαιότητας. Τα γλυκά και μαλακά κρασιά από τη Θήρα και την Κρήτη, τα λεπτότατα από την Κύπρο και τη Ρόδο, τα ευώδη της Λέσβου, ο χαριέστατος εις παλαίωσιν Κερκυραϊκός, ο υπνωτικός Θάσιος, ο ονομαστός Αριούσιος της Χίου και πάρα πολλά άλλα περιζήτητα κρασιά αναφέρονται στα κείμενα της εποχής.
Οι αρχαίοι Αθηναίοι πίστευαν ότι η ώρα του φαγητού έδινε τροφή και στο πνεύμα, παράλληλα με το σώμα. Έτρωγαν ξαπλωμένοι σε ανάκλιντρα και συνόδευαν το γεύμα με μουσική, ποίηση και χορό. Βασική τους φιλοσοφία στο φαγητό, όπως και στην υπόλοιπη ζωή τους ήταν το "ευ ζην", η φιλοσοφία του Επίκουρου, σύμφωνα με την οποία κύριος σκοπός της ζωής είναι η ευζωία, η παράλληλη ανάπτυξη του σώματος και του πνεύματος. Για τον λόγο αυτό ο Έλληνας φιλόσοφος Επίκουρος θεωρείται ο πατέρας της γαστρονομίας.
Οι αρχαίοι Αθηναίοι πίστευαν ότι η ώρα του φαγητού έδινε τροφή και στο πνεύμα, παράλληλα με το σώμα. Έτρωγαν ξαπλωμένοι σε ανάκλιντρα και συνόδευαν το γεύμα με μουσική, ποίηση και χορό. Βασική τους φιλοσοφία στο φαγητό, όπως και στην υπόλοιπη ζωή τους ήταν το "ευ ζην", η φιλοσοφία του Επίκουρου, σύμφωνα με την οποία κύριος σκοπός της ζωής είναι η ευζωία, η παράλληλη ανάπτυξη του σώματος και του πνεύματος. Για τον λόγο αυτό ο Έλληνας φιλόσοφος Επίκουρος θεωρείται ο πατέρας της γαστρονομίας.
Πάντως η βαθμιαία μετάβαση από τα πήλινα πιθάρια στα ξύλινα βαρέλια σημειώθηκε (στην αρχαιότητα) λίγο μετά τον 1ο αιώνα μΧ, με μαρτυρία του Στράβωνα
Θεραπευτικές ιδιότητες
Τα περισσότερα φάρμακα από αυτά που συνιστούσε ο διάσημος θεραπευτής της αρχαιότητας Ιπποκράτης περιείχαν κρασί.
Θεραπευτικές ιδιότητες
Τα περισσότερα φάρμακα από αυτά που συνιστούσε ο διάσημος θεραπευτής της αρχαιότητας Ιπποκράτης περιείχαν κρασί.
Το ελληνικό κρασί στους νεότερους χρόνους
Από τους Δειπνοσοφιστές του Αθήναιου λοιπόν έως σήμερα πολλά έχουν αλλάξει στο ελληνικό κρασί... κάποιες περιοχές έχουν κρατήσει την αμπελουργική τους παράδοση, κάποιες λογικό και αναμενόμενο είναι να έχουν αλλάξει. .
Βυζαντινή περίοδος
Με την παρακμή της βυζαντινής αυτοκρατορίας, έπεσε και η ποιότητα του κρασιού. Ο φεουδαλισμός διαδόθηκε στην ηπειρωτική Ελλάδα εξαναγκάζοντας τους αγρότες να καταβάλουν εργασία και προϊόντα στους γαιοκτήμονες, μειώνοντας και την ποιότητα.
Η αμπελουργία απέκτησε νόημα σε αυτές τις περιόδους γιατί ήταν το μόνο πεδίο που επιτρεπόταν κάποια ελευθερία δράσης, και η ευημερία των οικογενειών βασίζονταν εκεί μέχρι τον 14ο αιώνα. Με την παρακμή των αμπελιών, τα μοναστήρια συγκέντρωσαν ιδιοκτησία και τεχνογνωσία. Ο βρετανός διπλωμάτης Thomas Wyse στο βιβλίο του "An excursion in the Peloponnesus, (1865), αναφέρεται στην κάβα του μοναστηρίου του Μεγάλου Σπηλαίου εντυπωσιασμένος από την οργάνωση του.
"Η κάβα (του μοναστηριού) δεν ήταν πολύ μακριά. Ένα τεράστιο (...) κοίλωμα στο σπήλαιο που έμοιαζε με το άντρο του Πολύφημου, πλατύ και ευρύχωρο και ιδιαίτερα ψηλοτάβανο, αποτελούσε μια εξαίρετη αποθήκη που θα μπορούσε να εξυπηρετήσει για το σκοπό αυτό την πιο πολυάριθμη κοινότητα κατά τις επιθυμίες της. Πελώρια κρασοβάρελα, με αξιώσεις Χαϊδελβέργης, ήραν αραδιασμένα σε επιβλητικές σειρές, ανάλογα με την παλαιότητα τους, που ήταν προσεκτικά σημειωμένη καθώς περνούσαμε από μπροστά, Τα διάφορα αμπέλια που συνέβαλλαν στην παραγωγή του κρασιού, σημαδεύονταν επίσης με την αξία τους και την υψηλότερη ή χαμηλότερη εκτίμηση του τρύγου τους από την αδελφότητα".
"Η κάβα (του μοναστηριού) δεν ήταν πολύ μακριά. Ένα τεράστιο (...) κοίλωμα στο σπήλαιο που έμοιαζε με το άντρο του Πολύφημου, πλατύ και ευρύχωρο και ιδιαίτερα ψηλοτάβανο, αποτελούσε μια εξαίρετη αποθήκη που θα μπορούσε να εξυπηρετήσει για το σκοπό αυτό την πιο πολυάριθμη κοινότητα κατά τις επιθυμίες της. Πελώρια κρασοβάρελα, με αξιώσεις Χαϊδελβέργης, ήραν αραδιασμένα σε επιβλητικές σειρές, ανάλογα με την παλαιότητα τους, που ήταν προσεκτικά σημειωμένη καθώς περνούσαμε από μπροστά, Τα διάφορα αμπέλια που συνέβαλλαν στην παραγωγή του κρασιού, σημαδεύονταν επίσης με την αξία τους και την υψηλότερη ή χαμηλότερη εκτίμηση του τρύγου τους από την αδελφότητα".
Η αμπελουργία επί τουρκοκρατίας
Η οθωμανική διοίκηση δεν επιχείρησε την παύση στην αμπελουργία, αντίθετα οι Οθωμανοί προσπάθησαν να την προστατεύσουν. Λόγω αυτού στη συνέχεια ο αριθμός των κρασεμπόρων αυξήθηκε στις ελληνικές πόλεις.
Επίσης ο μούστος φορολογούνταν μονοπωλιακά από τους Οθωμανούς αξιωματούχους και επειδή έφερνε έσοδα, δεν σταμάτησαν και την οινοποσία στους Έλληνες. Οι Οθωμανοί μάλιστα με τον καιρό έπιναν και κρασί και ο διπλωμάτης και περιηγητής Francois Pouqoueville, στο Voyage de la Grece, (1826) γράφει ότι ένας μουσουλμάνος προεστός του είχε πει "αν ο Μωάμεθ γνώριζε αυτό το κρασί για είναι γράψει ένα εδάφιο ειδικά για να επιβάλλει τη χρήση του, εφόσον ο Δημιουργός ήταν αδύνατον να είχε χαρίσει ένα τέτοιο ποτό να το απολαμβάνουν οι Χριστιανοί".
Η φορολογία του οίνου πάντως αποδυναμώνει σταδιακά την αμπελουργία, αφού διαφέρει ανά τόπο και χρόνο.
Απελευθέρωση
Με την παρακμή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και τους υψηλούς φόρους, επήλθε και η μείωση ξανά της αμπελουργίας. Μετά το 1829 οι Οθωμανοί εγκατέλειψαν Κεντρική Ελλάδα και Πελοπόννησο και μπόρεσαν να λειτουργήσουν πάλι ελεύθερες επιχειρήσεις. Με τη φυγή τους όμως οι Οθωμανοί κατέστρεφαν τα αμπέλια και τα χωράφια προκαλώντας την ανικανότητα σε περιοχές να ξαναδημιουργήσουν οινοποιία. Στην Ελλάδα η εγγυημένη αγορά κρασιών που εξάγονταν για χαρμάνια, είχε ως αποτέλεσμα την σκόπιμη φύτευση της κορινθιακής σταφίδας σε όλη τη βόρεια Πελοπόννησο. Από τα 4350 εκτάρια το 1878, έφτασε τα 56400 εκτάρια το 1905 =35% αμπελώνων ελεύθερης Ελλάδας.
Το 1930 η φυλλοξήρα που έπληξε πανελλαδικά τα αμπέλια, ώθησε την καλλιέργεια του καπνού." Επίσης, η φυλλοξήρα ήταν αυτή που επέφερε πλήγμα στον κλάδο της ποτοποιίας τις δεκαετίες '20 κ '30. Και αφού δεν υπήρχαν αμπέλια για την παραγωγή οίνου, τσίπουρου και ούζου, καθιερώθηκε η παραγωγή του ούζου με οινόπνευμα (αλκοόλη) γεωργικής προέλευσης (η πιο συνηθισμένη στις μέρες μας προέρχεται από μελάσα) [πηγή, Ούζο]
Η φυλλοξήρα ήταν η μεγαλύτερη απειλή για την ελληνική αμπελουργία, και η πολιτεία ασχολήθηκε σοβαρά το 1910 περίπου, και μια επιτροπή με επικεφαλής τον Γάλλο αμπελολόγο Pierre Villa διερεύνησε το θέμα και κοινοποίησε τα πορίσματα το 1914, όποτε δημιουργήθηκε ένα δίκτυο κρατικών φυτωρίων προμηθεύοντας τους αγροτες με ανθεκτικά κλήματα.
Νομοθετικά μέτρα όπως φοροαπαλαγγές ενθάρρυναν την καλλιέργεια αμπελιού αλλά στη διάρκεια του μεσοπολέμου η αμπελουργία απειλήθηκε από την παγκόσμια υπερπαραγωγή κρασιού. Το κράτος ενθάρρυνε τότε την ίδρυση συνεταιρισμών. Στη Σάμο για παράδειγμα το 1934 οι αγρότες ενώθηκαν για να επιζήσουν ενάντια στον ανταγωνισμό, με την επιβολή του νόμου. Από τέλη του '50 αρχές του '60 ξαναστήθηκαν οι αμπελώνες σε όλη τη χώρα.
Πρόσφατες ρυθμίσεις
Σε όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα η εσωτερική υπανάπτυξη και η εξωτερική εξάρτηση συνέβαλαν στις χύμα εξαγωγές για χαρμάνια. Η αύξηση των τουριστών και η δημιουργία αστικών κέντρων ώθησαν την εμφιάλωση κρασιού τη διάρκεια του 1970-80.
Μια νέα πραγματικότητα δημιουργήθηκε το 1969 όταν η νομοθεσία επέβαλε ένα εθνικό πλαίσιο με ελεγχόμενη ονομασία προέλευσης και ονομασία προέλευσης ανωτέρας ποιότητας, από το Ινστιτούτο Οίνου που ιδρύθηκε το 1937. Ένας νόμος του 1988 προβλέπει επίσης τη χρήση της ένδειξης τοπικός οίνος. Ως το 1992 είχε εγκριθεί για 30 κρασιά.
Το 1995 ιδρύθηκε ο ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΟΙΝΟΥ, μετά τον διαχωρισμό των δραστηριοτήτων του ιστορικού Συνδέσμου Ελληνικών Βιομηχανιών Οίνων και Ποτών (ΣΕΒΟΠ από το 1949) σε δύο τομείς: της Οινοποιίας και της Ποτοποιίας.
Σήμερα.
Ο Αριούσιος ΑΕ στη Χίο είναι μία μοναδική προσπάθεια για την αναβίωση του αρχαίου χιώτικου οίνου, όπου κάποιοι Χιώτες σε μία μοναδική ορεινή τοποθεσία δημιούργησαν και αμπέλια αλλά και ένα μοναδικό χώρο παραγωγής και έκθεσης, που έτυχε κ πήγα προσωπικά... Μιλάμε για φοβερό κρασί, ψάξτε τη φιάλη με τη ροζ ετικέτα :D
Προσπάθεια εξωστρέφειας για τα ελληνικά κρασιά είναι το Elloinos.com, και προσπάθεια εκπαίδευσης το πρόγραμμα WSPC με τον Κωνσταντίνο Λαζαράκη MW.
Το 1995 ιδρύθηκε ο ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΟΙΝΟΥ, μετά τον διαχωρισμό των δραστηριοτήτων του ιστορικού Συνδέσμου Ελληνικών Βιομηχανιών Οίνων και Ποτών (ΣΕΒΟΠ από το 1949) σε δύο τομείς: της Οινοποιίας και της Ποτοποιίας.
Σήμερα.
Ο Αριούσιος ΑΕ στη Χίο είναι μία μοναδική προσπάθεια για την αναβίωση του αρχαίου χιώτικου οίνου, όπου κάποιοι Χιώτες σε μία μοναδική ορεινή τοποθεσία δημιούργησαν και αμπέλια αλλά και ένα μοναδικό χώρο παραγωγής και έκθεσης, που έτυχε κ πήγα προσωπικά... Μιλάμε για φοβερό κρασί, ψάξτε τη φιάλη με τη ροζ ετικέτα :D
Προσπάθεια εξωστρέφειας για τα ελληνικά κρασιά είναι το Elloinos.com, και προσπάθεια εκπαίδευσης το πρόγραμμα WSPC με τον Κωνσταντίνο Λαζαράκη MW.
Σχόλια