Αισχύλος, Σοφοκλής, Λιαντίνης;

Σημ. Ο τίτλος ΔΕΝ είναι αυτό που λέμε "δημοσιογραφικός" 

Όλοι έχουμε την απορία. Ο Λιαντίνης ήταν τελικά Φιλόσοφος; Παιδαγωγός; Ρήτορας; Ποιητής; Δάσκαλος; Ακαδημαϊκός; Όλα αυτά; Τίποτα από αυτά; Κάτι άλλο; 

 Έσπαγα αρκετό καιρό το κεφάλι μου προσπαθώντας να πατήσω κάπου και να συνδέσω κάτι με κάτι σε ότι διάβαζα.

Τα ερωτήματα 

Το πρώτο ερώτημα που μου είχε γεννηθεί, «γιατί το έκανε» απαντήθηκε εύκολα όταν διάβαζες τη Γκέμμα ή έβλεπες τις διαλέξεις του στο Youtube. Μιλούσε και για πράξη και είχε πει ξεκάθαρα ότι η φιλοσοφία είναι μελέτη θανάτου. Σαν αυτό που έλεγε ο Καμύ ότι ένα είναι το φιλοσοφικό ερώτημα, αν αξίζει ή όχι να ζούμε. Σαφέστατο. 

Απαντώντας το βασικό γιατί όμως κάτι μέσα μου έλεγε όχι δεν είναι ΜΟΝΟ αυτό. Είναι σίγουρα και κάτι άλλο που  θέλει να πει ο ποιητής. Ναι, αλλά τι όμως;;;

Μετά τη συνάντηση με τον αδερφό του Λιαντίνη που μου έδειξε τις σελίδες 166-167 της Γκέμμας και είδα το στέφανο του Κάλβου στο εξώφυλλο της Γκέμμας,σκέφτομαι ότι σίγουρα είναι κάτι παραπάνω... Μετά θυμήθηκα ότι στεφανώθηκαν τα αγάλματα του Λυκούργου και του Σολωμού, λέω το στεφάνι είναι ένα ωραίος οδηγός να προχωρήσει κανείς τη λύση του αινίγματος. Αλλά λέω φιλόσοφος είναι ο Λιαντίνης, νομοθέτης δεν ήταν. Που κολλάει ο Λυκούργος; Στο ότι πέθανε από ασιτία μόνος του για να είναι το έργο του παράδειγμα. Χρήσιμα και αυτά.

Στη συνέχεια σκέφτηκα αφού υπάρχει το στεφάνι πρέπει να δω με ποιους άλλους συνδέει το θάνατο στο έργο του. Εύκολο. Με τον Εμπεδοκλή που πήδηξε στην Αίτνα, τον Λυκούργο που πέθανε από ασιτία- χρησιμοποιώντας το «αποκαρτερήσεις» που λέει και στη Γκέμμα- και τον Οιδίποδα του Σοφοκλή και τον όρο «τραγικός». Συν ότι τα ονόματα αυτά Εμπεδοκλής, Οιδίποδας αλλά και ο Ηράκλειτος που μπορούσε να ήταν βασιλιάς αλλά δεν έγινε και αυτοεξορίστηκε και ο ίδιος,  επαναλαμβάνονται. 

Προσπαθούσα να παραλληλίσω και με άλλες μορφές το Λιαντίνη- με άλλους φιλοσόφους με παράλληλο τέλος, όπως ο Σωκράτης και ο Χριστός που δεν έγραψαν τίποτα οι ίδιοι.. και εκεί σκέφτηκα ότι χαρακτηρίζει τον ίδιο και ως ποιητή συχνά, μελετώντας και ποιητές.

Και διαβάζω έτοιμα εδώ κάποια αποσπάσματα που ξεχώρισαν κάποιοι αναγνώστες στο φόρουμ για το Λιαντίνη

Θα θυμίσω επίσης πως ο Λιαντίνης πρόβαλε ιδιαίτερα τη φράση του Καβάφη:
Παράθεση :

"Ο τεχνίτης, μια και θέτει το έργο του πάνω απ' όλα, οφείλει να καταστρέψει το άτομό του χάριν του έργου του." ΓΚΕΜΜΑ, σελ. 239

 

Χρήσιμο. Και μετά διαβάζω αυτό στο ίδιο φόρουμ, που είναι στην 165 της Γκέμμας:

Παράθεση :

"- Δε σε στεφανώνω, άρχοντα Σοφοκλή, με στεφάνι δάφνης, γιατί παράστησες το θάνατο του Οιδίποδα στον Κολωνό. Όφειλες ο ίδιος εσύ να πεθάνεις το θάνατο του Οιδίποδα στον Κολωνό!

- Δε σε στεφανώνω, κόμη Σολωμέ, γιατί τραγούδησες με τη δίκαιη λύρα την Έξοδο του Μεσολογγιού. Χρεώσταγες ο ίδιος εσύ να πηδήξεις στο χάσμα της Εξόδου. Με το σπαθί του αρχάγγελου στο χέρι να σκίσεις τη νύχτα, και να σφάξεις το σκοτάδι!"

Ε, λέω αυτό είναι!!

Ποιο δηλαδή; Γιατί να μην ισχύει η υπόθεση ότι ο Λιαντίνης έβλεπε τον εαυτό του ως ποιητή και η ποίηση που έγραψε (ή μήπως η τραγωδία που συνέθεσε;) είχαν τον ίδιο και ως δημιουργό αλλά και ως πρωταγωνιστή;;;;;  

Όλα εκεί καταλήγουν; 

Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι ο Νικολακάκος- Λιαντίνης έκανε και τον Σοφοκλή αλλά και τον Οιδίποδα, βλέπε σελ 153 στη Γκέμμα «Σύμφωνα με τη σύλληψη και το σχεδιασμό του Σοφοκλή η αόρατη πράξη θανάτου και το αόρατο ταξίδι θανάτου του Οιδίποδα είναι η στιγμή της Ανάληψής του στην ίδια τη ζωή». Έγραψε μια τραγωδία για τον ίδιο του τον εαυτό, ακολουθώντας ΟΛΑ όσα είχε διδάξει ο ίδιος, πηγαίνοντας ακόμα ένα βήμα πιο πέρα. …. Ποιο είναι αυτό είναι τεράστιο ερώτημα…. Και φυσικά κατάφερε να συνθέσει ένα έργο για τον εαυτό του, συνδυάζοντας όλα τα χαρακτηριστικά των προηγούμενων ποιητών, λογοτεχνών, προσώπων και ηρώων που αναφέρει.

Και πώς το επιβεβαιώνει κάποιος ότι πήρε ρόλο; Μα πηγαίνοντας στην αρχή της ιστορίας, να αλλάξει το όνομά του…. Όπως ο Οιδίπους επί Κολωνό, ο Νικολακάκος ονομάτισε τον εαυτό του Λιαντίνη, και  έφτιαξε το δικό του Κολωνό στη Λιαντίνα και τον Ταΰγετο.

Και για αυτό του φαινόταν μικρός ο Σοφοκλής (ο ποιος τώρα...) που δεν άξιζε το στεφάνι του, ούτε ο Σολωμός, ενώ για τον ίδιο του τον εαυτό το τοποθέτησε στο εξώφυλλο της Γκέμμας. Σαφώς και γνώριζε την αξία του. Θυμήθηκα τα λόγια του θείου του «έχω στο μυαλό μου κάτι μεγάλο» τους είχε πει όταν του γκρίνιαξαν που άλλαξε το επίθετό του σε Λιαντίνης, στα 1980. Διαβάζεις στη Γκέμμα το πώς βλέπει τον άνθρωπο πριν την περιπέτειά του με τον Πολύφημο στη σελ. 100  «Την περιπέτεια άρχισε ο Κανένας και τελείωσε ο Οδυσσέας».  

Δε ξέρω, θέλει τεράστια μελέτη το έργο του για να δούμε πώς δομείται με τον ίδιο πρωταγωνιστή και ποιητή… αλλά το σίγουρο είναι ότι υπάρχει ένα παζλ και καλούμαστε να ενώσουμε τα κομμάτια του. Και αυτό πιστεύω είναι το δώρο του. 

Για το Σωκράτη πρόσεξα πάλι ότι τον αναφέρει ως τραγικό στη Γκέμμα, σελ 86

«Ο Σωκράτης ήταν τραγικό πρόσωπο… […] ο αρχιτέκτονας της καταδίκης του Σωκράτη δεν ήταν η δικαστική πλάνη ενός λαού που δεν ήξερε. Αλλά η τραγική ιστορία ενός ανθρώπου που ήξερε. Ο φρόνιμος ένας μεταχειρίστηκε σαν εργαλείο τους άφρονες πολλούς….»

Που αλλού να πας και να προσπαθήσεις να συνδυάσεις… ότι συνδυάζει τμήματα της ελληνικής φιλοσοφίας στον ορισμό της τραγωδίας του Αριστοτέλη στα Ελληνικά (σελ 156) και πολύ παλιότερα (διάβασε πιο κάτω); Ή στο ίδιο έργο για την αττική τραγωδία και τους ήρωες της (σελ 130 κ.ε.); 3 αρχέτυπα διακρίνει, του Ορέστη, του Προμηθέα και του Οιδίποδα το τρίτο. Στη σελ 82 γράφει «είκοσι χρόνια δούλευε τους δύο Οιδίποδες ο Σοφοκλής, και πενήντα ο Γκαίτε τον Φάουστ». Αλήθεια πόσα χρόνια δούλευε τα δικά του έργα ο Λιαντίνης; Σίγουρα 1977-1997, το λέει στη Γκέμμα, δεύτερη σελίδα και 2-3 χρόνια μετά αλλάζει και το όνομά του... Άρα κάπου εκεί το είχε σκεφτεί. 

Τι έλεγε για την τραγική ποίηση; Το δράμα; Αντιγράφω από το έργο του για τις ελεγείες του Rilke, σελίδες 56-57.

«Της ελεγείας αδελφή απαρηγόρητη είναι η τραγική ποίηση. Εδώ ο ανθρώπινος πόνος σφυρηλατεί την εντολή και το μυστικό του πάνω στα ίχνη, τα οποία καθώς φεύγει αφήνει το κακό σαν νόμιμο συστατικό της φύσης προορισμένο να νοηματοδοτεί την αρμονία της. Η τραγωδία θεμελιώνει την τεχνική της, κατά το γνωστό ορισμό του Αριστοτέλη , πάνω στη μιμητική διαδικασία του κακού και του συνδρόμου πόνου- των παθημάτων κατά τη λέξη του ορισμού- τα οποία γεννιώνται στο φυσικό κόσμο σαν εκφάνσεις και αναγκαία ενεργήματα προορισμένα να σώζουν την τάξη του. Χωρίς αυτή την ταραχή- που πάντα τελειώνει στη σωτηρία- την κάθαρση του ορισμού- ο κόσμος θα διάσωζε την υπόστασή του, όπως εκείνα τα ταριχευμένα πτώματα της Αιγύπτου. Η τόλμη των ελλήνων να περικλείσουν στα ανθρώπινα όρια το δράμα του κοσμικού γεγονότος- μίμησις πράξεως σπουδαίας και τελείας, κατά τον ορισμό- θα ταν προσπάθεια ασεβής και ασύνετη, εάν δεν τη συνόδευε η φρικτή γνώση και δεν την εξιλέωνε η οδύνη, την οποία αναγκαία ανάλαβαν σαν αποτέλεσμα της φοβερής εμπειρίας του. Με τη γέννηση της τραγωδίας στην Ελλάδα η ανθρώπινη ψυχή επλάτυνε όσο και ο κόσμος. Ποτέ άλλοτε ο άνθρωπος δεν γειτόνεψε τόσο πολύ με το μυστικό της ζωής.» 

Και για την αττική τραγωδία στα Ελληνικά: Τα δύο λαμπρά παλικάρια που χορεύουν στο ηλύσιο φως ανασταίνουν το Διόνυσο και τον Απόλλωνα. Τους αρχαίους θεούς που με τα χημικά στοιχεία τους, το απολλώνειο και το διονυσιακό, γεννήσανε την αττική τραγωδία.

Η πιο σημαντική του πρόταση 
Πόσο εύκολα συνδέεται τώρα το ερώτημα στο οπισθόφυλλο της Γκέμμας, όπου γράφει το βιογραφικό του ήρωά του;

"Το ερώτημα που του τέθηκε στο δρόμο, κάτι σαν το αίνιγμα της Σφίγγας στις Θήβες, εστάθηκε το ακόλουθο: - Καθώς κοιτάς το μηδέν στα μάτια δύνεσαι να μην αποκαρτερήσεις; 

Αποκρίθηκε: - Ναι. "

Το ερώτημα - η πιο σημαντική του πρόταση δηλαδή- του έργου του -κάτι σαν το αίνιγμα της Σφίγγας που τέθηκε στον Οιδίποδα- ήταν όντως αυτή, άσχετα αν το δύνεσαι σημαίνει μπορείς ή γίνεται ή το αποκαρτερήσεις.... προς το παρόν πάντα δύσκολο να το εξηγήσεις ακριβώς. Αλλά δεν πειράζει, καταλαβαίνεις ότι βλέπει ο ίδιος τον εαυτό του σαν τον Οιδίποδα.

Συμπέρασμα;

Δε γνωρίζω ποιο το απολλώνειο και ποιο το διονυσιακό στοιχείο στο έργο του Λιαντίνη αυτή τη στιγμή. Το σίγουρο είναι ότι είναι ένα πολύ καλό ερώτημα. Αλλά η σημασία του έργου του αν αποδειχθεί και γίνει αποδεκτή η υπόθεση αυτή; Προσωπικά; Τον ανεβάζει μετά τον Αισχύλο, το Σοφοκλή και τον Ευριπίδη σε μία ισότιμη θέση ως τέταρτο τραγικό ποιητή, και αξία του έργου του ακόμα μεγαλύτερη, αφού ποιητής να γράψει με τον ίδιο θάνατό του δράμα δε ξέρω αν υπήρξε ποτέ στον κόσμο. Και θυμάμαι και τι είχε γράψει ο ίδιος για τον Καρυωτάκη και τους ποιητές που έγραψαν με το αίμα τους....

Επειδή με τραγωδία είμαι άσχετος και αρχέτυπα και όλα αυτά, δεν μπορώ να γράψω για να αποδείξω τίποτα περισσότερο. Κλείνω με κάτι άλλο που γράφει στη σελ 164, (πριν το σημείο που αναφέραμε ότι γράφει  γιατί δε στεφανώνει το Σοφοκλή), μία αποκάλυψη της ελληνική ποίηση ίσως, 

 «η εξήγηση που έδωσε ο Εμπεδοκλής στο θάνατο του Διγενή Ακρίτα τον οδήγησε στην πιο μεγάλη αποκάλυψη . Στην ελληνική Αποκάλυψη: Αποκάλυψε δηλαδή, πως οι ποιητές, η πιο υψηλή σάρκωση του ανθρώπινου είδους, δεν είναι οι φυτουργοί του όντος, αλλά οι ειδωλοποιοί του. Ότι δεν ιδρύουν τα αρχέτυπα, αλλά κατασκευάζουν τα παραδείγματα των αρχέτυπων. Τα έργα τους είναι από δεύτερο χέρι, και μαϊμούδες. Οι ποιητές δεν δημιουργούν πράγματα. Κατασκευάζουν τους ίσκιους των πραγμάτων. Αυτό βέβαια δεν αφαιρεί κεραία από την αξία τους. Πάντα τους απέχουν σε τιμή και ευγένεια σαράντα χιλιάδες λεύγες από όλους τους άλλους ανθρώπους. Οι αληθινοί ποιητές.»